De auteur Desmond Tutu zie je hieronder over het thema.
Het boek vind je ook via deze link ter inzage.
Zoals algemeen bekend is in Zuid-Afrika na de afschaffing van de apartheid in 1990 een weg van vergeving ingeslagen. Leiders als Nelson Mandela en Desmond Tutu beseften dat vergeving het enige alternatief was voor een lange periode van gewelddadige wraak jegens de verslagen onderdrukker. Desmond Tutu ging op deze weg voorop. Hij ontving hiervoor de Nobelprijs voor Vrede.
Een boek over vergeving geschreven door Desmond Tutu kan bijna niet anders dan belangwekkend zijn. Dat is dit boek dan ook zonder meer. Het geeft inzicht in het proces van vergeving en het cruciale belang ervan voor gezondheid. Meer dan dat, het stimuleert en helpt deze weg te gaan.
Desmond en zijn dochter Mpho Tutu beschrijven in feite de kern van persoonlijke ontwikkeling, uitgesplitst naar vier essentiële onderdelen. Zij noemen dit het viervoudig pad van vergeving:
- het vertellen van je verhaal
- het benoemen van je pijn
- het vergeven van jezelf of de ander
- het loslaten of vernieuwen van de relatie.
Fragmenten uit het boek over dit viervoudig pad vind je hieronder na een fragment uit de inleiding.
Inleiding
Als voorzitter van de Waarheids- en Verzoeningscommissie is mij vaak gevraagd hoe het mogelijk was dat de mensen van Zuid-Afrika de gruweldaden en het onrecht die hen ten tijde van de apartheid werden aangedaan konden vergeven. Ons pad in Zuid-Afrika was heel lang en verraderlijk. Tegenwoordig valt nog moeilijk te geloven dat tot aan de eerste democratische verkiezingen van 1994 racisme, ongelijkheid en onderdrukking geïnstitutionaliseerd waren in de samenleving. In het geïnstitutionaliseerd Zuid-Afrika van de apartheid mochten alleen blanken stemmen, kwalitatief onderwijs volgen en verwachten hogerop te komen en kansen te krijgen. Decennialang waren er protesten en gewelddadigheden. Tijdens onze lange mars naar de vrijheid werd veel bloed vergoten. Toen onze leiders eindelijk werden vrijgelaten uit de gevangenis, bestond de vrees dat de overgang naar democratie één groot bloedbad zou worden, een orgie van wraak en vergelding. Maar wonderbaarlijk genoeg kozen we voor een andere toekomst. We kozen voor vergeving. Indertijd beseften we dat het vertellen van de waarheid en het helen van ons verleden de enige manier waren om ons land te redden van de vernietiging. We wisten niet waar onze keuze ons zou brengen. Het proces waaraan we met de Waarheids- en Verzoeningscommissie (WVC) begonnen, was zoals altijd wanneer het gaat om werkelijke groei, onbeschrijfelijk pijlijk en van een intense schoonheid.
[…] Er zijn dagen dat ik zou wensen dat ik alle gruwelen waarvan ik getuige ben geweest uit mijn geest kon wissen. Onze vindingrijkheid in het vinden van manieren om elkaar te kwetsen is schijnbaar onbegrensd, en hetzelfde geldt voor het bedenken van rechtvaardigingen om dat te doen. Maar ook het vermogen van mensen tot heling is onbegrensd. Wij hebben allemaal het aangeboren vermogen om vreugde te scheppen uit lijden, om het hoopvolle te ontdekken in de meest hopeloze situaties en om relaties te helen die geheeld moeten worden.
Ik wil graag twee simpele waarheden met je delen: er is niets dat niet vergeven kan worden, en er is niemand die het niet verdient vergeven te worden.
[…] Het pad naar vergeving is niet gemakkelijk. Op dit pad moeten we door de modderbanken van haat en woede waden en onze weg door verdriet en verlies vinden om uit te komen bij de acceptatie die kenmerkend is voor vergeving. Het zou veel gemakkelijker zijn deze reis te maken als de route duidelijk gemarkeerd was, maar dat is niet zo. De scheidslijn tussen degenen die kwaad hebben berokkend en degenen wie kwaad is aangedaan, is ook niet duidelijk te trekken. Allemaal zijn we nu eens degene die gekwetst wordt, dan weer degene die kwetst. En voordat we er erg in hebben, overschrijden we de grens en slaan we van verdriet en woede wild om ons heen. Allemaal overschrijden we deze grens regelmatig.
[…] We begeven ons niet luchthartig op het pad van vergeving en ook reizen we niet zonder enige vrees dat het misschien niet allemaal volgens plan zal gaan. Vergeving is een gesprek en hiervoor is, zoals voor de meeste belangrijke gesprekken, een taal vereist die helder, eerlijk en oprecht is. […] We zouden ons schuldig maken aan het maken van valse reclame als we je niet zouden vertellen dat, zoals bij elk gesprek, de uitkomst van het vergevingsproces van tevoren onbekend is.
[…] In Zuid-Afrika is Ubuntu onze manier om vat te krijgen op de wereld. Het woord betekent letterlijk ‘menselijkheid’. Het is de filosofie en het geloof dat iemand alleen maar iemand is via andere mensen. et andere woorden: we zijn alleen mens in relatie tot andere mensen. Onze menselijkheid is onderling verweven en elke scheur in het weefsel van onze verbondenheid moet gerepareerd worden opdat we allemaal heel worden. Deze onderlinge verbondenheid is de echte basis van wie we zijn.
Hoe lang duurt het om te vergeven?
Ik wilde dat ik het antwoord op deze vraag wist, maar niemand kan deze vraag voor een ander beantwoorden. Het schenken van vergeving kan heel snel gebeuren, binnen luttele minuten, maar het kan ook jaren vergen o het viervoudig pad te volgen. Het hangt heel erg af van de aard van het aangedane onrecht en het unieke verhaal van context en emotie. Niemand heeft het recht jou te vertellen hoe snel je dit pad moet afleggen.
1. Het verhaal vertellen
Waarom je het verhaal moet vertellen
Door het vertellen van het verhaal herkrijgen we onze waardigheid nadat we zijn gekwetst. Het is de manier waarop we beginnen met terug te pakken wat ons werd ontnomen, en hoe we inzicht krijgen in ons lijden en er een betekenis aan kunnen verbinden. […] Het vertellen van ons verhaal helpt ons onze impliciete herinneringen te integreren en zo een begin te maken met het herstellen van onze traumatische ervaringen. Het kennen van onze verhalen en van onze geschiedenis is van vitaal belang voor ons, op welke leeftijd dan ook. […] Wanneer we onze verhalen kennen en wijs kunnen uit wat er gebeurd is, raken we betrokken bij het grotere verhaal van ons leven en de betekenis ervan. We worden veerkrachtiger, we zijn in staat om met stress om te gaan en we helen.
[..] Het is niet altijd gemakkelijk om je verhaal te vertellen, maar het is de eerste cruciale stap op de weg naar vrijheid en vergeving. […] Wanneer je je verhaal vertelt, hoef je de last van je lijden niet langer alleen te dragen.
2. De pijn benoemen
We hebben allemaal een verhaal te vertellen over die keer dat we gekwetst werden. Wanneer we ons verhaal eenmaal verteld hebben – de technische details over wie, wanneer en waar, en over wat ons is aangedaan – moeten we de pijn benoemen. Het benoemen van de emotie is een manier om inzicht te krijgen in hoe dat wat ons is aangedaan ons heeft beïnvloed. Nadat we de feiten over wat er gebeurd is hebben verteld, moeten we de confrontatie aangaan met onze gevoelens. We zijn allemaal op een unieke manier gekwetst en wanneer we een stem geven aan deze pijn, beginnen we te helen. […] We voelen er misschien weinig voor om de waarheid van onze gevoelens onder ogen te zien, of de diepte van ons verdriet te peilen, maar het is de enige manier om te helen en verder te komen.
Waarom moeten we de pijn benoemen?
Dikwijls lijkt het gemakkelijker of veiliger om je gekwetstheid simpelweg te ontkennen, op te kroppen, weg te moffelen, net te doen alsof ze niet heeft plaatsgevonden of te rationaliseren door jezelf te vertellen dat er eigenlijk geen reden is om je te voelen zoals je je voelt. Maar gekwetstheid is gekwetstheid. Verlies is verlies. En pijn die wel gevoeld wordt, maar ontkend wordt, vindt altijd een manier om tot uiting te komen. Als ik mijn gekwetstheid hul in schaamte of stilzwijgen, begint ze van binnenuit te woekeren. […] We moeten allemaal bijzonder moed tonen en de kwetsuren benoemen die maken dat we ons schamen of die ons vernederen. […] De enige manier om deze gekwetstheid te helen, is een stem geven aan wat ons pijn doet. Alleen op die manier kunnen we voorkomen dat onze pijn en ons verlies zich in ons binnenste vastzetten. Alleen op die manier maken we kans op bevrijding.
We moeten al het mogelijke doen om de pijn uit te graven, tot en met de wortels die ons er zo lang aan vastgeklonken hielden. En de hoofdwortel is alleen via de waarheid aan te pakken. […] We zijn niet verantwoordelijker wat ons kapotmaakt, maar we kunnen wel verantwoordelijk zijn voor wat ons weer heel maakt. Met het benoemen van de pijn maken we een begin met het herstellen van wat er kapot is aan ons. […] Het allerbelangrijkste is het delen van ons verdriet, onze pijn, one angst en ons leed.
3. Vergeving schenken
Het herhaaldelijk oefenen in vergeving, die op allerlei bescheiden manieren geschonken wordt, betekent dat er al een patroon aanwezig is wanneer, of indien, men de confrontatie aan moet gaan met een onuitsprekelijke noodsituatie. Het opvoeden van kinderen leek soms sterk op een training voor een vergevingsmarathon.
[…] Na het vertellen van ons verhaal en het benoemen van onze pijn is de volgende stap het schenken van vergeving. Soms staan we al snel voor deze keuze en soms duurt het lang, maar het is een onvermijdelijke stap voorwaarts op het viervoudig pad. We kiezen voor vergeving omdat het de manier is om vrij te worden en niet vast te blijven zitten in de eindeloze kringloop van ons verhaal vertellen en onze pijn benoemen. Het is de manier waarop we van slachtoffer held worden.
[…] We zijn in staat te vergeven omdat we in staat zijn onze gedeelde menselijkheid te erkennen. We zijn in staat te erkennen dat we allemaal fragiele, kwetsbare, zwakke menselijke wezens zijn die in staat zijn tot onnadenkendheid en wreedheid.
[…] Als we naar een kwetsing kijken, kunnen we de bredere context zien waarin deze kwetsing heeft plaatsgevonden. Wanneer we naar een dader kijken, kunnen we een verhaal ontdekken dat ons iets duidelijk maakt over datgene wat die persoon ertoe bracht om kwaad te doen. Het rechtvaardigt de dagen van deze persoon niet, het voorziet ze wel van een context.
[…] Wanneer ik me uitzonderlijk beledigd, gekwetst of boos voel, helpt het om te denken aan onze gedeelde gekwetstheid. […] Het helpt ons ook om in gedachten te houden dat we allemaal deel uitmaken van een context die heel vaak bepalend is voor, of in ieder geval van grote invloed is op, onze daden en keuzes. Dat geldt niet als een excuus daarvoor, maar helpt ze simpelweg te verklaren. […] Wanneer we inzien op hoeveel manieren we op elkaar lijken en dat we onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden, kunnen we empathie en mededogen ontwikkelen. Door empathie en mededogen te ontwikkelen, zijn we in staat voort te gaan in de richting van vergeving.
[…] Het zijn zulke simpele woorden – ik vergeef je – maar het is vaak zo moeilijk om ze uit te spreken en zelfs nog moeilijker om ze ook echt te menen. Misschien denk je dat je al hebt geaccepteerd wat er gebeurd is en dat je de persoon die jou kwaad heeft berokkend al vergeven hebt. Dat is prachtig. Maar ik moet je in alle oprechtheid waarschuwen dat veel mensen, ook zeer spirituele mensen, proberen om met een grote sprong over hun lijden heen te stappen in hun zoektocht naar innerlijke vrede of om te voldoen aan wat ze naar hun idee zouden moeten doen. De vergevende woorden worden uitgesproken, maar de realiteit van de vergeving heef zich nog niet geworteld in hun hart en hun leven.
[…] Hoe weten we of we het wel echt menen wanneer we vergeving schenken? Hoe weten we of waarachtige vergeving zich echt in ons gemoed en onze geest heeft genesteld? Ik zou willen dat ik daarop een pasklaar antwoord had. Voor sommigen voelt dit alsof er een grote last van hen is afgevallen. Voor anderen voelt het als een overweldigend gevoel van innerlijke rust. Vaak is het simpelweg zo dat je merkt dat je iemand oprecht hebt vergeven doordat je die persoon het best wenst, en mocht dat niet zo zijn, dat je die persoon in iedere geval geen kwaad toewenst. Zoals we al gezegd hebben, geeft vergeving een gevoel van bevrijding en wanneer je deze nieuwe bevrijding gewaarwordt, weet je dat je werkelijk vergeving hebt geschonken.
[…] Bij het schrijven van dit boek gingen we te rade bij een groot aantal vooraanstaande experts op het gebied van vergeving overal ter wereld, mannen en vrouwen die hun leven eraan hebben gewijd om mensen te helpen helen en het vergevingsproces te bestuderen. Allemaal vertelden ze hoe belangrijk het is om een nieuw verhaal te kunnen vertellen en hoe dit vermogen een teken is van heling en heelheid. Wat betekent het precies: een nieuw verhaal vertellen? Er zijn ongetwijfeld talloze manieren waarop jouw verhaal verandert. […] Je verhaal gaat niet langer alleen maar over de feiten van wat er gebeurd is of over de pijn en het lijden dat je hebt doorgemaakt. Het is het verhaal waarin je het verhaal van degene die jou gekwetst heeft erkent, hoe verblind die persoon ook was. Het is een verhaal waarin onze gedeelde menselijkheid erkend wordt.
[…] Vaststaat dat het leven lijden met zich meebrengt. Wat niet vaststaat, is hoe we zullen reageren, of we als betere mensen uit dit lijden tevoorschijn komen of dat we verbitterd raken. Dit is onze keuze. Hoe zorgen we dat lijden ons nobeler maakt? We putten er betekenis uit en zorgen dat het ertoe doet. We gebruiken onze ervaring zoals veel van de mensen in dit boek de hunne hebben gebruikt: om onszelf tot rijkere, weldenkender, empathischer mensen te maken. […] Alleen jij kunt bepalen hoe je een nieuw verhaal vertelt. Jij bent de schepper van je eigen leven en alleen jij kunt jouw boek van vergeving schrijven.
[…] Een vlinder worstelt met de cocon die hem omsluit en juist door deze worsteling krijgt hij genoeg veerkracht om te overleven wanneer hij zich heeft bevrijd. Op dezelfde manier moeten jij en ik worstelen met onze boosheid, rouw en droefenis en tegen de pijn en het lijden aan duwen op onze weg naar vergeving. Wanneer we niet vergeven, groeit een deel van ons niet zoals zou moeten. Net als de vlinder moeten we sterker en veerkrachtiger worden o te transformeren. We kunnen niet star in een cocon blijven zitten.
[…] Vergeven is het enige dat de pijnlijke wonen en het schrijnende verlies kan transformeren.
4. De relatie vernieuwen of loslaten
Vergeving schenken is niet het einde van het viervoudig pad, omdat het schenken van vergeving niet het einde van het proces van heling is. We leven allemaal in een delicaat gemeenschapsweb, zichtbaar en onzichtbaar, en steeds opnieuw raken de verbindingsdraden beschadigd en moeten ze gerepareerd worden. Wanneer je eenmaal hebt kunnen vergeven, is de laatste stap het ofwel vernieuwen ofwel loslaten van de relatie met degenen die je kwaad heeft gedaan. Ook als je die persoon nooit meer spreekt, zelfs als je die persoon nooit meer ziet, zelfs als hij of zij dood is, dan nog leeft hij of zij voort op manieren die van diepgaande invloed op jouw leven zijn. Om de reis van vergeving te voleindigen en de heelheid en de gemoedsrust te bereiken waar naar je hunkert, moet je de keuze maken of je de relatie gaat vernieuwen of loslaten. Na deze laatste stap op het viervoudig pad veeg je de lei schoon, verwijder je alles wat in het verleden tot een breuk heet geleid. Er zijn geen schulden meer die voldaan moeten worden. Er is geen sprake meer van doorwoekerende rancune. Alleen waneer je de relatie vernieuwt of loslaat, kun\ je een toekomst tegemoet zien zonder ketenen met het verleden.
vernieuwen of loslaten?
Wat betekent het vernieuwen of loslaten van een relatie? Je denkt misschien dat er geen relatie bestaat tussen jou en de verdien die je heeft aangevallen, of tussen jou en de persoon in de gevangenis die jouw dierbare heeft gedood, of tussen jou en de partner die je heeft bedrogen en van wie je al jaren geleden bent geschieden, maar de relatie wordt juist gecreëerd en onderhouden door de slechte daad die tussen jullie in staat Deze relatie, zoals elke relatie die om vergeving vraagt, moet ofwel vernieuwd worden ofwel worden losgelaten.
[…] De beslissing om een relatie te vernieuwen of los te laten is een persoonlijke keuze die alleen jij kunt nemen. Uiteraard is het gemakkelijker om te kiezen voor het vernieuwen van de relatie wanneer het gaat om een hechte band, bijvoorbeeld met een huwelijkspartner, ouder, broer of zus of een goede vriend of vriendin. Het is vee moeilijker om de relatie met intimi compleet los te laten, aangezien de weefdraden van herinneringen en intimiteit die jullie samenbinden sterk zijn. Het loslaten van een relatie met een kennis, buur of vreemde is gemakkelijker, omdat di mensen niet zo’n grote plaats in je hart innemen.
Een weloverwogen besluit om een relatie los te laten is een geldige keuze. Toch is het streven naar vernieuwing van de relatie of verzoening altijd te verkiezen, tenzij de eigen veiligheid erdoor in gevaar komt. Wanneer we de keuze maken o een relatie los te laten, betekent dit dat de ander een deel van ons hart en een deel van onze geschiedenis met zich meeneemt. Het is geen keuze om lichtvaardig te maken of op een moment waarop je boos of over je toeren bent.
[…] Vernieuwing is geen herstelwerk. We maken geen duplicaat van de relatie die we voor de slechte daad of de belediging hadden. Het vernieuwen van een relatie is een creatieve daad. We scheppen een nieuwe relatie. Het is mogelijk een nieuwe relatie op te bouwen, hoe de omstandigheden binnen de oude relatie ook geweest zijn.
[…] Het is wat ons tot mens maakt, deze behoefte om wat stuk is te repareren om relaties te herstellen en om begrip en een grootser doel na te streven nadat we iets of iemand hebben verloren dat / die ons dierbaar was.
[…] Door het vernieuwen van relaties kunnen we een vloek omzetten in een zegen en blijven groeien door onze vergeving. Op die manier vergoeden we dat wat is weggenomen, en maken we goed wat er verkeerd is gegaan. Ook al was de relatie schadelijk of kwetsend, ze blijft onderdeel van een gedeelde geschiedenis. Ubuntu zegt: “Zonder jou ben ik onvolledig”, en we moeten als het maar enigszins mogelijk is het inspannende werk verzetten o goede relaties met elkaar opnieuw op te bouwen. Vijanden kunnen vrienden worden en daders kunnen hun verloren menselijkheid terugkrijgen.
[…] Een zeer belangrijk maar moeilijk onderdeel van het vernieuwen van relaties is het aanvaarden van de verantwoordelijkheid voor ons aandeel in een conflict. […] Het komt voor dat we zelf echt niets gedaan hebben, bijvoorbeeld wanneer een vreemde ons heeft beroofd, maar zelfs dan spelen we een rol, doordat we een samenleving toelaten of aan een samenleving deelnemen waarin dergelijke vertwijfelde acties voorkomen. Ik zeg dit niet om schuldgevoelens op te wekken of iemand te beschuldigen, want er is niemand die in zijn eentje een samenleving creëert. Maar ieder van ons heeft een rol in de samenleving die we hebben opgebouwd.
[…] Stel jezelf de vraag waaraan je behoefte hebt om een relatie te kunnen vernieuwen of los te laten, en vraag dan de persoon die je gekwetst heeft hierom, als je dit kunt. Je beslissing om de relatie te vernieuwen of loste laten zou er heel goed van kunnen afhangen of je krijgt wat je wilt of niet. Misschien wil je dat die persoon luistert naar je verhaal en hoort over de pijn die je hebt ervaren. Misschien wilde weten of de dader berouw heeft voordat je de relatie vernieuwt en wil je de geruststelling krijgen date niet weer zal gebeuren. Als de persoon geen spijt heeft van wat hij/zij heeft gedaan, vind je misschien dat het maar het beste is om de relatie los te laten.
Wanneer het niet mogelijk is om rechtstreeks te praten met de persoon die jou kwaad heeft gedaan en te vragen om datgene e waaraan jij behoefte hebt, vraag het dan aan anderen. Vraag om empathie. vraag om geloof in je verhaal. Vraag om begrip of vraag om ruimte om je verhaal kwijt te kunnen, en benoem je pijn tot dat het voor jou voldoende is. Wanneer je vraagton datgene wat je nodig hebt o te helen, ben je niet langer een slachtoffer dat geen invloed heeft op het eigen lot. En tot slot: of je nu volledig of geestelijk krijgt wat je vraagt of niet, dit is niet wat bepaalt of je de relatie kunt vernieuwen. Ik was niet in staat om mijn vader te vragen om de uitleg en de excuses die ik van hem wilde, maar dat betekent niet dat ik de relatie loslaat. Ik was in staat om in mijn hart de relatie met hem te vernieuwen, en soms is dit het enige dat we kunnen doen, maar als we het doe, maakt het een wereld van verschil.
Wat is loslaten?
Het kan zijn dat vernieuwen onmogelijk is. Het vernieuwen van de relatie zou je nog meer pijn doen, of je weet niet wie jou heeft kwaad gedaan, of de persoon in kwestie is overleden en is niet iemand die je meedraagt in je hart. Het zijn allemaal voorbeelden van omstandigheden waarbij de enige optie is om de relatie los te laten, en ook dit loslaten is van essentieel belang voor het voltooien van de helingsreis. Het loslaten van een relatie is een manier om je te bevrijden van slachtofferschap en trauma. Je kunt ervoor kiezen om iemand niet langer deel te laten uitmaken van je leven, maar je hebt deze relatie pas losgelaten wanneer je oprecht voor deze weg hebt gekozen zonder de persoon in kwestie kwaad toe te wensen. Loslaten is weigeren een ervaring of een persoon nog langer ruimte te gunnen in je hoofd of in je hart. Het is niet alleen het loslaten van de relatie, maar ook het loslaten van je oude verhaal over de relatie.